Humanizm we fraszkach Kochanowskiego
Humanizm we fraszkach Kochanowskiego
Humanizm był nurtem epoki Odrodzenia, stawiającym człowieka w centrum świata, głoszącym wiarę w potęgę i wszechstronność ludzkiego umysłu, wolność człowieka połączoną z wysokimi wymaganiami wobec siebie, umiłowanie ojczyzny, religijność, podziw nad przyrodą. W tej epoce żył i tworzył Jan Kochanowski. Utwory, w których zawarł swoją – humanistyczną – wizję świata, to m.in. fraszki.
Kochanowski był wielkim talentem lirycznym, wykształconym na najlepszych wzorach antyku i europejskiej kultury renesansowej. Poprzez fraszki dołączył do grona najwybitniejszych humanistów uprawiających dowcip. Jego fraszki, pomimo swej różnorodności tematycznej, łączy wspólna ideologia: jest to świecka, humanistyczna moralność, pochwała piękna i urody życia w rzeczach i wydarzeniach codziennych.
Realizował on starannie hasło humanizmu – Jestem człowiekiem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce. Jako pierwszy w Polsce, zupełnie śmiało poruszał temat miłości i swobodnie pisał o kobietach. We fraszce Do Anny wyznał:
Anno, kto siedząc prawie przeciw tobie,
Przypatruje się coraz twej osobie
I słucha twego śmiechu przyjemnego,
Co wszystkich zmysłów zbawia mię, smutnego
(...)
Pot przez mię bije, drżę wszystek i bladnę
Tylko że martwy przed tobą nie padnę.
Płci pięknej poświęcił też inne fraszki, np. Do dziewki, Do Kachny, Do Magdaleny, Do Hanny, Do paniej, Do Reiny, Dorocie z Michowa, Do Zofijej, Na Barbarę, O Hannie. Ukazywał też urodę i powaby kobiet, pisząc np. w Do paniej:
Pani jako nadobna, tak też i uczciwa!
Patrząc na twą wdzięczną twarz, rymów mi przybywa!
Przewrotnym utworem są Raki, gdzie Kochanowski chwalił zalety kobiet, mówiąc, że
Miłości pragną, nie pragną tu złota.
Miłują z serca nie patrzają zdrady,
Pilnują prawdy, nie kłamają rady.
Czytając jednak Raki wspak, ukazują się wady kobiet:
Złota tu pragną, nie pragną miłości.
Zdrady patrzają nie z serca miłują,
Rady kłamają, nie prawdy pilnują.
W wielu fraszkach poeta mówił o miłości. Najczęściej w sposób wzniosły i piękny, ale nie zawsze pełen... We fraszkach Do Miłości prosił:
O matko Miłości,
(...)
Tak po świecie niechaj wszędzie
Twoja władza wieczna będzie!
W innym utworze, O Miłości, ukazał zniewolenie zakochanego człowieka, któremu
Próżno uciec, próżno się przed Miłością schronić,
Bo jako lotny nie ma pieszego dogonić?
W wielu fraszkach powraca motyw cierpienia i umierania z miłości
( Mnie orlica serce żrze, które na swe męki
Odrasta i żywi źwierz łakomy przezdzięki – fraszka O Miłości)
Na Kochanowskiego, jako na wyznawcę idei humanistycznych – rozumu i mądrości – wskazuje jego wypowiedź pochodząca z fraszki Do gór i lasów:
A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci.
Poeta ten pisał o ludziach wyśmiewając ich wady, a chwaląc zalety. Na przykład pijaństwo wyśmiewał we fraszkach Nagrobek opiłej babie oraz O doktorze Hiszpanie (gdzie drwił również z zachęcania do alkoholu osób, które nie mają na to ochoty). Poeta wskazywał również na ułomności kleru, np. we fraszce O kapelanie napiętnował duchownego, który nie spełniał swych obowiązków, natomiast w utworze O kaznodziei – księdza, który nie stosował się do zasad przez siebie głoszonych. Natomiast w Nagrobku mężowi od żony oraz w Nagrobku Mikołajowi Trzebuchowskiemu chwalił stałość w uczuciach żony do męża, nawet po jego śmierci.
Kochanowski pisał przede wszystkim dla ludzi i do ludzi (np. fraszki Do starosty muszyńskiego, Do Jadama Konarskiego, biskupa poznańskiego, Do Wacława Ostroroga, Do Mikołaja Firleja – kasztelana bieckiego, swego ucznia; Do Mikołaja Mieleckiego – starosty; Do wojewody). We fraszkach tych bądź charakteryzował swych bohaterów, bądź też opisywał związane z nimi historie, czy też zwracał się do nich bezpośrednio, w konkretnej sprawie. Nie pominął także swojej osoby. Napisał fraszki pt. Do Jana, czyli do siebie, w których rozmyślał nad swoim życiem.
Poeta rozważał także sens życia oraz zastanawiał się, jak człowiek powinien je przeżyć (np. w dwóch fraszkach O żywocie ludzkim). W jednej z nich, Kochanowski chciał uświadomić czasowość i przemijanie życia, aby skłonić czytelników do refleksji. Fraszka ta przedstawia pesymistyczną wizję rzeczywistości. Początkowe jej wersy są wyrazem straconych złudzeń człowieka:
Zacność, uroda, moc, pieniądze, sława
Wszystko to minie jako polna trawa.
W ostatnich wersetach, poeta pisze, że ludzie, uczestniczący w teatrze życia, po przedstawieniu zostaną zdjęci ze sceny i schowani do worka, jak kukiełki. Uważa, że
Naśmiawszy się nam i naszym porządkom,
Wemkną nas mieszek, jako czynią łątkom
Kochanowski interesował się światem przeżyć człowieka, jednocześnie obserwując rzeczywistość – od codziennej, po sprawy narodowe. Był wielkim patriotą. Kochał i chwalił swoją ojczyznę, jej język i przyrodę. Pisał nie tylko po łacinie, ale też po polsku, choć w jego epoce nie było to powszechne. W znanej fraszce Na dom w Czarnolesie pisał, że jest zadowolony z tego, iż mieszka w Polsce (Ja, Panie, niechaj mieszkam w tym gniaździe ojczystym). Ojczystej przyrodzie poświęcił np. fraszki Na lipę, w których opisywał przymioty tego drzewa, wprowadzając nastrój wręcz sielankowy.
Poeta propagował humanistyczne ideały. We wspomnianej już fraszce Na dom w Czarnolesie ukazał pragnienie życia spokojnego, bez mocnych wrażeń. Pragnął żyć w zgodzie z naturą i harmonii z otoczeniem. Nie zależało mu na bogactwie i przepychu
(Inszy niechaj pałace marmórowe mają
I szczerym złotogłowiem ściany obijają).
Akceptował to, co zsyłał mu Bóg i modlił się:
A Ty mię zdrowiem opatrz i sumnieniem czystym,
Pożywieniem ućciwym, ludzką życzliwością,
Obyczajmi znośnymi, nieprzykrą starością.
Jedyne, czego oczekiwał od losu, to spokojna starość i dobre zdrowie. Temu ostatniemu poświęcił poeta fraszkę Na zdrowie, zachwalając je słowami:
Szlachetne zdrowie,
Nikt się nie dowie,
Jako smakujesz,
Aż się zepsujesz.
Kochanowski często nawiązywał do mitologii (co było bardzo częste w okresie Renesansu), np. przez porównywanie siebie lub innych do postaci mitologicznych (do Orfeusza, we fraszce Do Miłości, czy do Prometeusza, w jednej z fraszek poprzednich – O Miłości). Mitologicznym muzom poświęcił fraszkę Ku Muzom, wyrażając w niej gorącą prośbę do tych boginek:
Proszę, niech ze mną za raz me rymy nie giną
Ale kiedy ja umrę, ony niechaj słyną!
Jako humanista, Kochanowski pisał pięknym i bogatym językiem. Dbał o dokładność rymów i budowy wersyfikacyjnej swych dzieł oraz o ich stylistyczna rozmaitość. Wkładał w to dużo pracy. Zręcznie operował środkami stylistycznymi i odpowiednio je łącząc, uzyskał idealną harmonię swych fraszek. Uderzająca jest rozmaitość ich tematów (np. są utwory zaczerpnięte z życia, dotyczące osób zmarłych, erotyki, wyznania osobiste, utwory przeznaczone dla konkretnych osób), ich rodzajów (filozoficzne, refleksyjne, żartobliwe, poważne) a także różnorodności tonów, w których są utrzymane (np. tony właściwe hymnom, odom, elegiom, zaduma, wzruszenie, żal, wesołość, tęsknota).
Fraszki, będące dziełami pozornie błahymi i lekkimi, dzięki swemu humanizmowi i doskonałości stylu, stały się dziełami sztuki, podziwianymi nie tylko w minionych wiekach, ale też w dzisiejszych czasach. Wyłania się z nich wizerunek ich autora, Jana Kochanowskiego, człowieka renesansu, wiernego ideałom humanizmu, który odkrywał i doceniał urodę doczesnego, ziemskiego świata, zachowując jednocześnie szacunek i podziw dla doskonałego Stwórcy – Boga. Myślę, że właśnie dzięki zawartemu w tych małych arcydziełach humanizmowi, przetrwały one do dzisiejszych czasów, a wyrażenia pochodzące z niektórych z nich są używane do dzisiaj w mowie potocznej.
Humanizm był nurtem epoki Odrodzenia, stawiającym człowieka w centrum świata, głoszącym wiarę w potęgę i wszechstronność ludzkiego umysłu, wolność człowieka połączoną z wysokimi wymaganiami wobec siebie, umiłowanie ojczyzny, religijność, podziw nad przyrodą. W tej epoce żył i tworzył Jan Kochanowski. Utwory, w których zawarł swoją – humanistyczną – wizję świata, to m.in. fraszki.
Kochanowski był wielkim talentem lirycznym, wykształconym na najlepszych wzorach antyku i europejskiej kultury renesansowej. Poprzez fraszki dołączył do grona najwybitniejszych humanistów uprawiających dowcip. Jego fraszki, pomimo swej różnorodności tematycznej, łączy wspólna ideologia: jest to świecka, humanistyczna moralność, pochwała piękna i urody życia w rzeczach i wydarzeniach codziennych.
Realizował on starannie hasło humanizmu – Jestem człowiekiem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce. Jako pierwszy w Polsce, zupełnie śmiało poruszał temat miłości i swobodnie pisał o kobietach. We fraszce Do Anny wyznał:
Anno, kto siedząc prawie przeciw tobie,
Przypatruje się coraz twej osobie
I słucha twego śmiechu przyjemnego,
Co wszystkich zmysłów zbawia mię, smutnego
(...)
Pot przez mię bije, drżę wszystek i bladnę
Tylko że martwy przed tobą nie padnę.
Płci pięknej poświęcił też inne fraszki, np. Do dziewki, Do Kachny, Do Magdaleny, Do Hanny, Do paniej, Do Reiny, Dorocie z Michowa, Do Zofijej, Na Barbarę, O Hannie. Ukazywał też urodę i powaby kobiet, pisząc np. w Do paniej:
Pani jako nadobna, tak też i uczciwa!
Patrząc na twą wdzięczną twarz, rymów mi przybywa!
Przewrotnym utworem są Raki, gdzie Kochanowski chwalił zalety kobiet, mówiąc, że
Miłości pragną, nie pragną tu złota.
Miłują z serca nie patrzają zdrady,
Pilnują prawdy, nie kłamają rady.
Czytając jednak Raki wspak, ukazują się wady kobiet:
Złota tu pragną, nie pragną miłości.
Zdrady patrzają nie z serca miłują,
Rady kłamają, nie prawdy pilnują.
W wielu fraszkach poeta mówił o miłości. Najczęściej w sposób wzniosły i piękny, ale nie zawsze pełen... We fraszkach Do Miłości prosił:
O matko Miłości,
(...)
Tak po świecie niechaj wszędzie
Twoja władza wieczna będzie!
W innym utworze, O Miłości, ukazał zniewolenie zakochanego człowieka, któremu
Próżno uciec, próżno się przed Miłością schronić,
Bo jako lotny nie ma pieszego dogonić?
W wielu fraszkach powraca motyw cierpienia i umierania z miłości
( Mnie orlica serce żrze, które na swe męki
Odrasta i żywi źwierz łakomy przezdzięki – fraszka O Miłości)
Na Kochanowskiego, jako na wyznawcę idei humanistycznych – rozumu i mądrości – wskazuje jego wypowiedź pochodząca z fraszki Do gór i lasów:
A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci.
Poeta ten pisał o ludziach wyśmiewając ich wady, a chwaląc zalety. Na przykład pijaństwo wyśmiewał we fraszkach Nagrobek opiłej babie oraz O doktorze Hiszpanie (gdzie drwił również z zachęcania do alkoholu osób, które nie mają na to ochoty). Poeta wskazywał również na ułomności kleru, np. we fraszce O kapelanie napiętnował duchownego, który nie spełniał swych obowiązków, natomiast w utworze O kaznodziei – księdza, który nie stosował się do zasad przez siebie głoszonych. Natomiast w Nagrobku mężowi od żony oraz w Nagrobku Mikołajowi Trzebuchowskiemu chwalił stałość w uczuciach żony do męża, nawet po jego śmierci.
Kochanowski pisał przede wszystkim dla ludzi i do ludzi (np. fraszki Do starosty muszyńskiego, Do Jadama Konarskiego, biskupa poznańskiego, Do Wacława Ostroroga, Do Mikołaja Firleja – kasztelana bieckiego, swego ucznia; Do Mikołaja Mieleckiego – starosty; Do wojewody). We fraszkach tych bądź charakteryzował swych bohaterów, bądź też opisywał związane z nimi historie, czy też zwracał się do nich bezpośrednio, w konkretnej sprawie. Nie pominął także swojej osoby. Napisał fraszki pt. Do Jana, czyli do siebie, w których rozmyślał nad swoim życiem.
Poeta rozważał także sens życia oraz zastanawiał się, jak człowiek powinien je przeżyć (np. w dwóch fraszkach O żywocie ludzkim). W jednej z nich, Kochanowski chciał uświadomić czasowość i przemijanie życia, aby skłonić czytelników do refleksji. Fraszka ta przedstawia pesymistyczną wizję rzeczywistości. Początkowe jej wersy są wyrazem straconych złudzeń człowieka:
Zacność, uroda, moc, pieniądze, sława
Wszystko to minie jako polna trawa.
W ostatnich wersetach, poeta pisze, że ludzie, uczestniczący w teatrze życia, po przedstawieniu zostaną zdjęci ze sceny i schowani do worka, jak kukiełki. Uważa, że
Naśmiawszy się nam i naszym porządkom,
Wemkną nas mieszek, jako czynią łątkom
Kochanowski interesował się światem przeżyć człowieka, jednocześnie obserwując rzeczywistość – od codziennej, po sprawy narodowe. Był wielkim patriotą. Kochał i chwalił swoją ojczyznę, jej język i przyrodę. Pisał nie tylko po łacinie, ale też po polsku, choć w jego epoce nie było to powszechne. W znanej fraszce Na dom w Czarnolesie pisał, że jest zadowolony z tego, iż mieszka w Polsce (Ja, Panie, niechaj mieszkam w tym gniaździe ojczystym). Ojczystej przyrodzie poświęcił np. fraszki Na lipę, w których opisywał przymioty tego drzewa, wprowadzając nastrój wręcz sielankowy.
Poeta propagował humanistyczne ideały. We wspomnianej już fraszce Na dom w Czarnolesie ukazał pragnienie życia spokojnego, bez mocnych wrażeń. Pragnął żyć w zgodzie z naturą i harmonii z otoczeniem. Nie zależało mu na bogactwie i przepychu
(Inszy niechaj pałace marmórowe mają
I szczerym złotogłowiem ściany obijają).
Akceptował to, co zsyłał mu Bóg i modlił się:
A Ty mię zdrowiem opatrz i sumnieniem czystym,
Pożywieniem ućciwym, ludzką życzliwością,
Obyczajmi znośnymi, nieprzykrą starością.
Jedyne, czego oczekiwał od losu, to spokojna starość i dobre zdrowie. Temu ostatniemu poświęcił poeta fraszkę Na zdrowie, zachwalając je słowami:
Szlachetne zdrowie,
Nikt się nie dowie,
Jako smakujesz,
Aż się zepsujesz.
Kochanowski często nawiązywał do mitologii (co było bardzo częste w okresie Renesansu), np. przez porównywanie siebie lub innych do postaci mitologicznych (do Orfeusza, we fraszce Do Miłości, czy do Prometeusza, w jednej z fraszek poprzednich – O Miłości). Mitologicznym muzom poświęcił fraszkę Ku Muzom, wyrażając w niej gorącą prośbę do tych boginek:
Proszę, niech ze mną za raz me rymy nie giną
Ale kiedy ja umrę, ony niechaj słyną!
Jako humanista, Kochanowski pisał pięknym i bogatym językiem. Dbał o dokładność rymów i budowy wersyfikacyjnej swych dzieł oraz o ich stylistyczna rozmaitość. Wkładał w to dużo pracy. Zręcznie operował środkami stylistycznymi i odpowiednio je łącząc, uzyskał idealną harmonię swych fraszek. Uderzająca jest rozmaitość ich tematów (np. są utwory zaczerpnięte z życia, dotyczące osób zmarłych, erotyki, wyznania osobiste, utwory przeznaczone dla konkretnych osób), ich rodzajów (filozoficzne, refleksyjne, żartobliwe, poważne) a także różnorodności tonów, w których są utrzymane (np. tony właściwe hymnom, odom, elegiom, zaduma, wzruszenie, żal, wesołość, tęsknota).
Fraszki, będące dziełami pozornie błahymi i lekkimi, dzięki swemu humanizmowi i doskonałości stylu, stały się dziełami sztuki, podziwianymi nie tylko w minionych wiekach, ale też w dzisiejszych czasach. Wyłania się z nich wizerunek ich autora, Jana Kochanowskiego, człowieka renesansu, wiernego ideałom humanizmu, który odkrywał i doceniał urodę doczesnego, ziemskiego świata, zachowując jednocześnie szacunek i podziw dla doskonałego Stwórcy – Boga. Myślę, że właśnie dzięki zawartemu w tych małych arcydziełach humanizmowi, przetrwały one do dzisiejszych czasów, a wyrażenia pochodzące z niektórych z nich są używane do dzisiaj w mowie potocznej.
Pan Tadeusz - recenzja filmu
Pan Tadeusz - recenzja filmu Pan Tadeusz, którz tej lektury nie czytał? Każdy Polak ją w swym sercu zawsze nosi. Chciał żyć, iść śladami Tadeusza czy Zosi Nie tylko ze względu jaką rolę odgrywał Ten utwór w dawnych Miczkiewiczowskich latach, ...Biografia - Ernest Hemingway.
Biografia - Ernest Hemingway. Kilka słów o autorze: Ernest Hemingway nalezy do najpopularniejszych w Polsce (obok Wiliama Faulknera)wspolczesnych pisarzy amerykanskch.Burzliwe i bogate zycie pisarza stalo sie tworzywem jego tworczosci.Jako 19-letni chlpiec znalazl sie w czasie pierwszej wojny swiatowej na froncie wlosk...Powstanie i funkcjonowanie Sejmu Walnego w XV-XVI wieku
Powstanie i funkcjonowanie Sejmu Walnego w XV-XVI wieku POWSTANIE I FUNKCJONOWANIE SEJMU WALNEGO W XV - XVI w Temat, jaki postanowiłem podjąć w poniższej pracy na pierwszy rzut oka wydaje się tematem prostym. Jednak dokładnie analizując i przetwarzając informacje z owego okresu doszed&#...Najcenniejsze zabytki polskiej poezji religijnej
Najcenniejsze zabytki polskiej poezji religijnej BOGURODZICA - najdawniejsza polska pieśń religijna ( z XIII w. ), świadectwo języka staropolskiego - treść: prośby do Matki Boskiej o pośrednictwo między jej synem a ludźmi, aby chrystus wysłuchał modlitwy i spe ...Francois-Rene de Chateaubriand
Francois-Rene de Chateaubriand Francois-Rene de Chateaubriand Un de plus clebre ecrivain romantique, ne en 1768 a Saint-Malo, il fait ses etudes a Dol et a Rennes. Promis a la carriere des armes, il quitte le service et part aux Ameriques (1791) puis rejoint l'armeedes Princes avant de s'exiler pour 7 ans en Angleterre (...Etylen - warto wiedzieć
Etylen - warto wiedzieć Etylen jest jedynym gazowym hormonem roślin. Jego wpływ na rośliny zauważono już w XIX wieku, na długo przed oficjalnym uznaniem go za hormon.. Dawniej- przed odkryciem elektryczności do oświetlania ulic i mieszkań stosowano mieszaninę różnych g...KRÓTKOTERMINOWE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA
KRÓTKOTERMINOWE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA Z punktu widzenia procesu zarządzania finansami oznacza to skupienie uwagi na problemach zarządzania kapitałem obrotowym przedsiębiorstwa (aktywach o wysokim stopniu płynności finansowej). Ustalenie pożądanej wielkości i struktury "...Liberalizm na podstawie artykułu Bronisława Świderskiego
Liberalizm na podstawie artykułu Bronisława Świderskiego Na podstawie artykułu Przegląd polityczny 67/68 2004 Bronisław Świderski w artykule dla Przeglądu politycznego opublikował esej pt. Liberalizm na niby . W artykule tym nawiązuje do ksią...
studia
szko³a
streszczenie
notatka
¶ci±ga
referat
wypracowanie
biografia
opis
praca
dyplomowa
opracowania
test
liceum
matura
ksi±¿ka
